Η Ελλάδα και η Τουρκία είναι δυο γειτονικά κράτη, σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ. Το μήκος των χερσαίων συνόρων τους είναι 203 χιλιόμετρα και των θαλάσσιων είναι 900 χιλιόμετρα ή 480 ναυτικά μίλια (ν.μ.). Μεταξύ των δυο χωρών δεν υπάρχει διμερής συμφωνία για συνοριακή γραμμή στο Αιγαίο, εντούτοις υπάρχει συνοριακή διευθέτηση.
Αιγιαλίτιδα Ζώνη
Η Ελλάδα από το 1936 έχει καθορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 6 ν.μ. από τις ακτές. Σύμφωνα όμως με το άρθρο 3 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (UNCLOS/III – United Nations Convention on the Law of the Sea), η Ελλάδα έχει το κυρίαρχο δικαίωμα να επεκτείνει μονομερώς την αιγιαλίτιδα ζώνη της μέχρι τα 12 ν.μ.. Το δικαίωμα αυτό ξεκίνησε ήδη να το ασκεί, καθόσον την 26 Αυγ 2020 ο Έλληνας Πρωθυπουργός ανακοίνωσε την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Ιόνιο Πέλαγος, από τα 6 στα 12 ν.μ..
Η Τουρκία η οποία καταψήφισε το 1982 την UNCLOS/ΙΙΙ, έχει 6 ν.μ. αιγιαλίτιδα ζώνη στο Αιγαίο και 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και στην Ανατολική Μεσόγειο, μετά τον κόλπο της Αττάλειας. Ισχυρίζεται δε ότι οι ξεχωριστές γεωγραφικές συνθήκες στο Αιγαίο δεν επιτρέπουν την αύξηση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ.. Μάλιστα την 8/6/1995 το κοινοβούλιο της Τουρκίας εξουσιοδότησε με ψήφισμά του την κυβέρνηση, εν λευκώ και στο διηνεκές, να κηρύξει πόλεμο (casus belli) στην Ελλάδα σε περίπτωση που η τελευταία επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της πέραν των 6 ν.μ.. Η πράξη της αυτή είναι παράνομη, καθόσον παραβιάζει κατάφορα τον καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
Υφαλοκρηπίδα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)
Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δυο χωρών αποτελεί για την Ελλάδα τη μοναδική διαφορά των δυο χωρών. Η διαφορά αυτή θα πρέπει να επιλυθεί μέσω διαπραγματεύσεων, σύμφωνα με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου και σε περίπτωση διαφωνίας το ζήτημα να παραπεμφθεί για επίλυση στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ). Επειδή όμως η Τουρκία δεν έχει αναγνωρίσει την υποχρεωτική δικαιοδοσία του ΔΔΧ, απαιτείται η υπογραφή ειδικής Συμφωνίας (συνυποσχετικό).
Παρά το ότι το άρθρο 121 (2) της UNCLOS/ΙΙΙ που καθορίζει ότι όλα τα νησιά δικαιούνται αιγιαλίτιδας ζώνης, ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας δεσμεύει όλα τα κράτη, καθόσον αποτελεί και εθιμικό δίκαιο, η Τουρκία δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα αυτό στα νησιά και επανειλημμένα έχει αποπειραθεί να παραβιάσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας επί της υφαλοκρηπίδας (1974, 1976, 1987).
Τον Αύγουστο 2020 η Τουρκία εξέδωσε NAVTEX και έστειλε το ερευνητικό σκάφος Ορούτς Ρέις (Oruc Reis) να κάνει έρευνες εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στα νότια και ανατολικά του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελλορίζου με τη συνοδεία πλοίων του πολεμικού ναυτικού. Μετά από δυναμική παρέμβαση της ελληνικής πλευράς, αλλά και των αρμοδίων οργάνων της ΕΕ, το ερευνητικό σκάφος αποσύρθηκε και διαφάνηκε ότι οι δυο χώρες θα προχωρήσουν σε διερευνητικές επαφές με σκοπό την έναρξη διαπραγματεύσεων. Όμως τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο 2020 η Τουρκία εξέδωσε νέες NAVTEX για την παραπάνω περιοχή και συνεχίζει από τότε να παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας επί της υφαλοκρηπίδας της.
Η Ελλάδα υπέγραψε στις 9 Ιουνίου 2020 Συμφωνία με την Ιταλία για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών και στις 06 Αυγούστου 2020 συμφωνία για την οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Με τις παραπάνω συμφωνίες η Ελλάδα κατοχυρώνει το δικαίωμα των νησιών της σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Επιπλέον με την Αλβανία έχει ήδη συμφωνηθεί ότι για τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών οι δυο χώρες θα προχωρήσουν από κοινού στην υποβολή του ζητήματος στο ΔΔΧ.
Εθνικός Εναέριος Χώρος (ΕΕΧ) και Flight Information region (FIR)
Η Ελλάδα από το 1931 έχει θεσπίσει ως ΕΕΧ τα 10 ν.μ. από τις ακτές της. Αν και είναι το μοναδικό κράτος στον κόσμο με διαφορετικό εύρος ΕΕΑ από τη Αιγιαλίτιδα Ζώνη, το καθεστώς αυτό είναι καθόλα νόμιμο και εφαρμόσθηκε χωρίς καμιά διαμαρτυρία μέχρι 1975.
To FIR Αθηνών θεσπίστηκε από τον International Civil Aviation Organization (ICAO) από το 1958 και καλύπτει τον ΕΕΧ καθώς και επιπλέον περιοχές του διεθνούς εναερίου χώρου.
Η Τουρκία από το 1974 παραβαίνει το FIR Αθηνών και από το 1975 παραβιάζει τον ΕΕΧ. Τα οπλισμένα τουρκικά αεροσκάφη που κάνουν τις παραβάσεις του FIR και τις παραβιάσεις του ΕΕΧ, αναχαιτίζονται σχεδόν καθημερινά από την ελληνική πολεμική αεροπορία. Ορισμένες φορές πραγματοποιούν πτήσεις σε χαμηλό ύψος ακόμη και πάνω από κατοικημένα νησιά.
Μεταναστευτικό
Η συνεχιζόμενη προσφυγική – μεταναστευτική κρίση επηρεάζει αρνητικά όχι μόνο τις ελληνοτουρκικές, αλλά τις ευρω-τουρκικές σχέσεις. Αποκορύφωμα αποτελούν τα επεισόδια στη περιοχή του Έβρου ποταμού τον Φεβρουάριο 2020, όταν η Τουρκία άνοιξε τα σύνορά της προς την Ελλάδα, για να περάσουν ανεξέλεγκτα όσοι επιθυμούσαν να μεταβούν στην ΕΕ. Η «εισβολή» αποφεύχθηκε κατόπιν σθεναρής αντίστασης των ελληνικών αρμοδίων υπηρεσιών ασφάλειας και καταδικάστηκε από τα αρμόδια όργανα της ΕΕ.
Κυπριακό Πρόβλημα
Σημείο τριβής συνεχίζει να αποτελεί η παράνομη κατοχή από τον τουρκικό στρατό του 37% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, η μονομερής και παράνομη ανακήρυξη της αποσχιστικής οντότητας της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βορείας Κύπρου» με τον συνεχιζόμενο παράνομο εποικισμό της με Τούρκους, οι συνεχιζόμενες παραβιάσεις της οριοθετημένης ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, και η πρόσφατη (6/10/2020) παράνομη επέκταση της αδείας εισόδου στο παραλιακό μέτωπο των Βαρωσίων παρά τις καταδικαστικές αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (353/1974, 541/1983, 550/1984, και 789/1992).
Εκτός από τα παραπάνω η Τουρκία αμφισβητεί τα θαλάσσια σύνορα με την Ελλάδα, την ελληνική κυριαρχία σε μεγάλο αριθμό ελληνικών νησιών και τις αρμοδιότητες της Ελλάδας για έρευνα και διάσωση εντός της περιοχής ευθύνης της. Επίσης απαιτεί την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου.
Γενικά η Τουρκία ακολουθεί μια αναθεωρητική επεκτατική πολιτική, επιδιώκοντας μεσοπρόθεσμα να καταστεί μια αυτόνομη περιφερειακή δύναμη και ηγέτιδα δύναμη των ισλαμικών κρατών.
Το μεγαλύτερο εμπόδιο σε αυτό το φιλόδοξο σχέδιό της Τουρκίας είναι η Ελλάδα, κυρίως λόγω της δεσπόζουσας γεωγραφικής της θέσης στη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Το ισχυρότερο διπλωματικό χαρτί της Ελλάδας είναι η αυστηρή τήρηση των κανόνων του διεθνούς δικαίου, σε συνδυασμό με τις ισχυρές ένοπλες δυνάμεις της.
*Το κείμενο δημοσιεύτηκε στα Φινλανδικά
Δημήτριος Καρατζίδης
Πολιτικός Επιστήμονας - Διεθνολόγος
