Η ιστοσελίδα μας εντόπισε και ψηφιοποίησε ένα σπάνιο σουηδικό ντοκουμέντο που καταγράφει με εντυπωσιακή λεπτομέρεια την πολιορκία και πτώση της Αμμοχώστου το 1570–1571. Το κείμενο, γραμμένο από Σουηδό αξιωματικό Mårten O Engström, παρουσιάζει την ηρωική άμυνα της πόλης υπό τον Μάρκο Αντόνιο Μπραγκαντίνο, το άνισο μέτωπο απέναντι στις οθωμανικές δυνάμεις, καθώς και το φρικτό τέλος του Βενετσιάνου φρούραρχου μετά την παράδοση. Το σουηδικό αρχειακό υλικό φωτίζει ένα από τα πιο δραματικά κεφάλαια της κυπριακής ιστορίας, προσφέροντας μια σπάνια βορειοευρωπαϊκή μαρτυρία για γεγονότα που καθόρισαν την πορεία ολόκληρης της Ανατολικής Μεσογείου
Είναι μάλλον απίθανο ο σημερινός επισκέπτης στο Παλάτσο Ντουκάλε της Βενετίας να αφιερώσει ιδιαίτερη προσοχή στην προτομή του Μάρκο Αντόνιο Μπραγκαντίνο. Μια χάλκινη προτομή όπως τόσες άλλες… Όμως όταν η προσοχή κατά το τέλος του φθινοπώρου του 1967 στράφηκε ξαφνικά προς την Κύπρο, το όνομα Μπραγκαντίνο απέκτησε απρόσμενη επικαιρότητα. Η πεισματική και ικανή άμυνα του Φαμαγκούστα από τον Βενετσιάνο φρούραρχο ήταν ένα κατόρθωμα, του οποίου η ιστορική σημασία φαίνεται από το γεγονός ότι η οθωμανική απειλή κατά της Δύσης καθυστέρησε αυτή τη φορά, για να λάβει οριστικό τέλος ένα χρόνο αργότερα με την ήττα των Τούρκων στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Τότε οι ναυτικές δυνάμεις της δυτικής Μεσογείου είχαν επιτέλους σχηματίσει συμμαχία κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Πριν από αυτό, η εμπορική δημοκρατία της Βενετίας είχε μείνει μόνη στην άμυνα της Κύπρου.
Ο τουρκικός κίνδυνος είχε ήδη εμφανιστεί από τη δεκαετία του 1480, όταν η Κύπρος πέρασε στη βενετική κυριαρχία. Με την οθωμανική κατοχή της Αιγύπτου, της Ρόδου και της Κρήτης, η Κύπρος είχε ουσιαστικά περικυκλωθεί. Οι τουρκικές προσπάθειες να αποκτήσουν το νησί διπλωματικά απορρίφθηκαν, επειδή για τις εμπορικές σχέσεις της Βενετίας με τη Λεβαντίνη ήταν απαραίτητο η Κύπρος να παραμείνει βάση και κέντρο ανεφοδιασμού. Μπροστά στην αυξανόμενη τουρκική πίεση, η Βενετία άρχισε γρήγορα την αναβάθμιση των οχυρώσεων του νησιού. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στον εκσυγχρονισμό των οχυρών πόλεων Λευκωσία, Κερύνεια και κυρίως της Αμμοχώστου, η οποία, όπως και σήμερα, διέθετε το καλύτερο λιμάνι του νησιού. Τα ρομαντικά οχυρά του Αγίου Ιλαρίωνα, της Καντάρας και του Βουφαβέντο σήμερα γραφικές ερειπωμένες τοποθεσίες αφέθηκαν να παρακμάσουν.
Το τείχος του φρουρίου: 3 χιλιόμετρα!
Οι αρχές του 16ου αιώνα σηματοδοτούν μια επανάσταση στο πυροβολικό των οχυρών, γεγονός που οδήγησε τους Ιταλούς αξιωματικούς μηχανικούς να στηρίξουν σε μεγάλο βαθμό την άμυνα στη δύναμη του πυρός. Αυτό που εντυπωσιάζει περισσότερο τον σημερινό επισκέπτη της Αμμοχώστου είναι οι έξυπνα τοποθετημένες εγκαταστάσεις πλευρικών πυρών, με τις οποίες κάθε τμήμα των τριών χιλιομέτρων του τείχους μπορούσε να προστατευτεί αποτελεσματικά. Το ύψος του τείχους —οκτώ μέτρα— αποτελούσε σημαντικό εμπόδιο στις επιθέσεις. Μεγάλος αριθμός κανονιών συγκεντρώθηκε στο λεγόμενο προμαχώνα Μαρτινένγκο, από όπου ήταν δυνατή η βολή σε μεγάλο μέρος του επίπεδου τοπίου γύρω από την πόλη. Ο πυρήνας του φρουρίου ήταν αυτό που σήμερα αποκαλείται «Πύργος του Οθέλλου», ένα είδος κεντρικού φρουρίου με κύρια αποστολή την υπεράσπιση του λιμανιού. Παρά την εντατική εργασία, δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν την τάφρο πλάτους περίπου είκοσι μέτρων και να τη γεμίσουν με θαλασσινό νερό. Παρά αυτή την έλλειψη, κατά τα μέσα του 16ου αιώνα η Αμμόχωστος θεωρούνταν ένα από τα ισχυρότερα οχυρά της ανατολικής Μεσογείου, περικλείοντας μια ακμάζουσα εμπορική πόλη.
Ο λοχαγός Μάρτεν Ο. Έλγκστρεμ περιγράφει εδώ μια τουρκική εισβολή πριν από 400 χρόνια.
Το δάσος καίγεται
Όταν η Βενετία την άνοιξη του 1570 απέρριψε τελεσίγραφο της Οθωμανικής Πύλης για την παράδοση της Κύπρου, οι αμυντικές προσπάθειες εντάθηκαν. Γύρω από την Αμμόχωστο καταστράφηκαν οι καλλιέργειες ώστε να δυσκολευτεί ο ανεφοδιασμός του εισβολέα. Για να εμποδίσουν την ταχεία κατασκευή πολιορκητικών μηχανών, κάηκαν τα πλούσια τότε δάση. Εξαιτίας —μεταξύ άλλων— της παθητικής αντίστασης του ελληνικού πληθυσμού, οι αμυντικές προετοιμασίες ήταν ακόμη ελλιπείς όταν η πρώτη μονάδα του τουρκικού στρατού αποβιβάστηκε στη νότια ακτή της Κύπρου στις 3 Ιουλίου. Όσον αφορά τις δυνάμεις, ο Βενετσιάνος αρχιστράτηγος Αστόρρε Μπαλιόνε βρισκόταν σε απόλυτη μειονεκτική θέση.
Η πορεία προς την πολιορκία
Απέναντι στις τουρκικές δυνάμεις —υπολογιζόμενες σε 100.000 άνδρες— ο Μπαλιόνε μπορούσε να παρατάξει μόνο λίγες χιλιάδες Ιταλούς επαγγελματίες στρατιώτες. Η κυπριακή πολιτοφυλακή, αν και πολυάριθμη, ήταν απειθάρχητη και αναξιόπιστη. Μετά την ταχεία προέλαση και την κατάληψη της Λευκωσίας, η οποία παρά την κακή προετοιμασία και την αδύναμη οργάνωση άντεξε 45 ημέρες, ο Οθωμανός στρατηγός Μουσταφά Πασάς οδήγησε τις δυνάμεις του προς την Αμμόχωστο. Είχε ήδη στείλει στον διοικητή της πόλης μια απειλητική απαίτηση για άμεση παράδοση. Για να ενισχύσει το μήνυμα, ο απεσταλμένος του παρουσίασε το αποκεφαλισμένο κεφάλι του διοικητή της Λευκωσίας κρεμασμένο από τη σέλα του!
Η μάχη παίρνει μορφή
Αυτό που κάνει τη μελέτη της άμυνας της Αμμοχώστου ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι ότι το περιβάλλον της πολιορκίας έχει ως επί το πλείστον διατηρηθεί μέχρι σήμερα. Παρόλο που ο επισκέπτης δεν επιτρέπεται να ανέβει στα μεγάλα τείχη, η θέα από το σύγχρονο Βαρώσι —νότια, από όπου ξεκίνησε η κύρια τουρκική επίθεση— είναι εντυπωσιακή. Από τον ευδιάκριτο προμαχώνα Ανδρούτση (Andruzzibastionen) ο Μπραγκαντίνο και οι υπαρχηγοί του ηγήθηκαν της μάχης με το προσωπικό τους παράδειγμα. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στη Λευκωσία, η μάχη εδώ διεξήχθη με εξαιρετική δραστηριότητα, και οι ιππικές εξορμήσεις ήταν σχεδόν καθημερινές. Το μεγαλύτερο μέρος των πολιορκητικών μηχανών που οι Τούρκοι κατάφεραν να κατασκευάσουν καταστρεφόταν από νυχτερινές επιδρομές.
Χιλιάδες νεκροί
Μετά από άκαρπες επιθέσεις από τον Σεπτέμβριο —που στοίχισαν χιλιάδες ζωές Τούρκων— ο Μουσταφά Πασάς άρχισε συνεχή κανονιοβολισμό της πόλης με το πολυάριθμο πυροβολικό του. Ταυτόχρονα, 40.000 Αρμένιοι σκαπανείς πλησίαζαν όλο και πιο κοντά στα τείχη. Όταν η εργασία μειώθηκε, χρησιμοποιήθηκε βίαια ο άμαχος πληθυσμός. Ως την άνοιξη του 1571, οι υπερασπιστές υπέφεραν από έλλειψη τροφίμων, ενώ οι Τούρκοι, χάρη στον έλεγχο της θάλασσας, ενίσχυαν ανεμπόδιστα τις δυνάμεις τους. Η βενετική φρεγάτα δεν φαινόταν πουθενά, αλλά η μικρή φρουρά της Αμμοχώστου συνέχιζε με πίστη και ελπίδα για ενισχύσεις.
Οι τελευταίες προσπάθειες
Οργισμένος από τη σφοδρή αντίσταση, ο Μουσταφά εξαπέλυσε τη μία άγρια επίθεση μετά την άλλη, κορυφώνοντάς τες στα τέλη Ιουλίου. Με χρήση εκρηκτικών και συγκεντρωμένων πυρών από όλο το πυροβολικό διέλυσαν μεγάλο τμήμα του τείχους δίπλα στην αρσεναλόκρατη περιοχή. Ακολούθησε η έκτη μεγάλη τουρκική έφοδος. Μετά από ώρες μάχης, οι δυνάμεις του Μπραγκαντίνο κατάφεραν να απωθήσουν προσωρινά τους επιτιθέμενους, αλλά οι δυνάμεις τους είχαν εξαντληθεί. Το μπαρούτι τελείωνε, τα πηγάδια είχαν στερέψει από την καλοκαιρινή ξηρασία. Με πρωτοβουλία του κλήρου και των γυναικών —που συμμετείχαν ενεργά στην άμυνα— ο Μπραγκαντίνο αποφάσισε να παραδοθεί την 1η Αυγούστου. Οι διαπραγματεύσεις, υπό τις βενετικές σημαίες που ακόμα κυμάτιζαν στο φρούριο, κατέληξαν στο απίστευτο αποτέλεσμα: ο Μουσταφά Πασάς παραχώρησε ελεύθερη αποχώρηση στους υπερασπιστές. Σύντομα αποδείχθηκε πόσο λίγο άξιζε ο λόγος του.
Φρικτό τέλος
Με το πρόσχημα διευκρινίσεων στη συμφωνία, ο Μουσταφά κάλεσε τον Μπραγκαντίνο στο στρατόπεδο. Εκεί, σε έναν αυτοσχέδιο «δικαστικό» κύκλο από υψηλόβαθμους Τούρκους αξιωματικούς, τον κατηγόρησε ότι προκάλεσε τον θάνατο 80.000 Τούρκων. Η πρώτη πράξη της «δίκης» ολοκληρώθηκε όταν ο Πασάς έκοψε ο ίδιος τα αυτιά του Μπραγκαντίνο. Οι συνεργάτες του αποκεφαλίστηκαν επιτόπου. Αν και αποτράπηκε μια σφαγή των χριστιανών, το πλήθος των στρατιωτών κατέσφαξε σχεδόν όλες τις γυναίκες και τα παιδιά. Για τη μοίρα των Ιταλών στρατιωτών που επέζησαν γνωρίζουμε λίγα· αλλά η μοίρα του Μπραγκαντίνο περιγράφεται λεπτομερώς από τις πηγές: βασανίστηκε και γδάρθηκε ζωντανός μπροστά στον καθεδρικό ναό της Αμμοχώστου. Το δέρμα του, τεντωμένο σε σιδερένιο πλαίσιο, μεταφέρθηκε ως τρόπαιο κατά μήκος των συριακών ακτών.
Ο καθηγητής Georg Hill, στο μνημειώδες έργο του «A History of Cyprus», χαρακτηρίζει την άμυνα του Μπραγκαντίνο ως ένα από τα πιο λαμπρά κατορθώματα της χριστιανοσύνης. Στη σημερινή Αμμόχωστο λίγα θυμίζουν τη βενετική εποχή πέρα από τα ιταλικά ονόματα των προμαχώνων και τα μαρμάρινα λιοντάρια του Αγίου Μάρκου. Για τον ίδιο τον Μπραγκαντίνο δεν υπάρχει μνημείο — η περιοχή σήμερα είναι τουρκικός θύλακας. Σύμφωνα όμως με τον Γάλλο ποιητή Henri de Regnier, το ίδιο το τείχος είναι μνημείο αρκετό:
«Εδώ, στο παλιό του λιμάνι που το προστατεύει το ψηλό του τείχος,
εκεί όπου οι Τούρκοι σε έγδαραν ζωντανό,
κατακόκκινος και όρθιος, με τις σάρκες σου βασανισμένες,
νόμισα πως σε είδα, Μπραγκαντίνο, να περιπλανιέσαι στο τείχος·
το φάντασμά σου, χωρίς δέρμα, να απλώνει το πορφυρό του χέρι,
που το έγλειφε με δάκρυα το Λιοντάρι του Αγίου Μάρκου.»
 |
| Svenska Dagbladet 1968-11-04 |
Inga kommentarer:
Skicka en kommentar